ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
"Δεν έχουμε παρά μια μονάχα στιγμή στη διάθεσή μας.
Ας κάνουμε τη στιγμή αυτή αιωνιότητα. Άλλη αθανασία δεν υπάρχει"
Νίκος Καζαντζάκης, 1883-1957, Έλληνας συγγραφέας
(«Αναφορά στον Γκρέκο»)
Σε μικρό διάστημα η Ελλάδα σχεδόν διπλασιάζει την επικράτεια και τον πληθυσμό της ενσωματώνοντας τις Νέες Χώρες (Κρήτη, Μακεδονία, Ήπειρος, Χίος, Λήμνος, Λέσβος, Ικαρία, Θάσο, κλπ). Οι εχθροπραξίες οδηγούν σε πληθυσμιακές μετατοπίσεις.
Συμφωνίες προαιρετικής ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Βουλγαρίας. Χιλιάδες μουσουλμάνοι αναγκάζονται να φύγουν από τα Βαλκάνια. Η μετατόπιση μουσουλμανικών κοινοτήτων από τα Βαλκάνια στην Μικρά Ασία, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη επιρροή των Νεότουρκων, δημιουργεί πίεση στον Ελληνικό πληθυσμό της Μικράς Ασίας που υφίσταται συστηματικούς διωγμούς.
Λόγω της έξαρσης βίας και της συστηματοποίησης των διωγμών από το κίνημα των Νεότουρκων και πολεμικών επιχειρήσεων δεκάδες χιλιάδες Έλληνες κάτοικοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τουλάχιστον 150.000 (κυρίως από την Μικρά Ασία) καταφεύγουν στον Ελλαδικό χώρο. Πολλοί θα μεταναστεύσουν.
Ως απόρροια τ...
Πρόσφυγες από την Μακεδονία στην Ακτή Κονδύλη στον Πειραιά.
Μετά από εσωτερικές διαμάχες και αψιμαχίες που κορυφώνονται με τον Εθνικό Διχασμό (1915), η Ελλάδα συντάσσεται με τις δυνάμεις της Τριπλής Συμμαχίας/Συνεννόησης (Triple Entente), μετά την επικράτηση της Βενιζελικής παράταξης το 1916-17, αρχικά στην Θεσσαλονίκη (Βόρεια Ελλάδα) και μετά την εκδίωξη του βασιλιά και στην Αθήνα.
Άφιξη προσφύγων λόγω των πολεμικών συρράξεων. Σημαντικός αριθμός Ελλήνων της Δυτικής Μακεδονίας καταφεύγει σε άλλες περιοχές της Ελλάδας μετά την παράδοση του οχυρού Ρούπελ (Μάιος 1916) και την κατάληψη μέρους της Μακεδονίας από την Βουλγαρία.
Οι συστηματικές εκτοπίσεις, βανδαλισμοί, εθνοτικές εκκαθαρίσεις και εκτελέσεις των Ελληνικών, Αρμενικών και άλλων μειονοτήτων κυρίως στον Πόντο, οδηγούν χιλιάδες πρόσφυγες σε γειτονικές περιοχές (Καύκασο, Ρωσία) και μετέπειτα στην Ελλάδα.
Σταδιακή έλευση προσφύγων από την Βόρεια Ήπειρο, την Ρουμανία, και την υπό Ιταλική κατοχή περιοχή της Νοτιοαν...
The New York Times, Ιούνιος 1919
Ιανουάριος
Πολυεθνής Σύνοδος Ειρήνης του Παρισιού. Διευθέτηση ζητημάτων (συνόρων, αποικιών, αποζημιώσεων, προσφύγων, κατακερματισμού των ηττημένων).
Κατάληψη τμημάτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από Συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις: Γαλλικά στρατεύματα στην Κιλικία και την Συρία, Ιταλικά στην Αττάλεια, Βρετανικά στα Στενά, την Μεσοποταμία, την Μοσούλη, και αλλού.
Μάιος
Με διπλωματικό ελιγμό της Ελληνικής Κυβέρνησης, οι νικήτριες δυνάμεις επιτρέπουν στον Ελληνικό στρατό την κατάληψη της Σμύρνης και της περιφέρειάς της για την προστασία του πληθυσμού.
Ιούνιος
Συνθήκη των Βερσαλλιών μεταξύ της ηττημένης στο Μεγάλο Πόλεμο Γερμανίας και των νικητών.
Νοέμβριος
Συνθήκη του Νεϊγυ. Ρύθμιση μεταξύ της ηττημένης Βουλγαρίας και των νικητριών δυνάμεων του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόβλεψη (σε συνημμένο Σύμφωνο περί Αμο...
Η ημέρα που ιδρύθηκε η Κοινωνία των Εθνών
Ιανουάριος
Σύσταση της Κοινωνίας των Εθνών.
Αύγουστος
Συνθήκη των Σεβρών μεταξύ της ηττημένης στο Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των νικητών της Αντάντ, ανάμεσά τους η Ελλάδα. Η τελευταία λαμβάνει την Δυτική Θράκη, την Ανατολική Θράκη (με πλειονότητα Ελληνικών πληθυσμών), καθώς και τον διοικητικό έλεγχο μία περιοχής στην ευρύτερη ζώνη της Σμύρνης. Πρόβλεψη για δημοψήφισμα σχετικά με την ενσωμάτωση της ευρύτερης περιοχής της Σμύρνης στην Ελλάδα μετά από πέντε έτη. Η συνθήκη δεν θα επικυρωθεί από καμία χώρα.
Νοέμβριος
Βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα με συντριπτική νίκη της Ηνωμένης (Αντιβενιζελικής) Αντιπολίτευσης. Ακολουθεί δημοψήφισμα για την επαναφορά του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Ραγδαία επιδείνωση των διεθνών σχέσεων της χώρας με τους συμμάχους, λόγω της άρνησης του βασιλιά να συμμετάσχει στον Μεγάλο Πόλεμο με τις δυνάμεις της Αντάντ.
16 Μαρτίου 1923. Συνθήκη της Μόσχας μεταξύ της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας και της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας.
Μετεγκατάσταση στην Ελλάδα χιλιάδων Ποντίων από τον Καύκασο που είχαν βρει καταφύγιο μετά τους διωγμούς των Νεοτούρκων, 1913-1918. Η Ελληνική κυβέρνηση (αντιβενιζελική παράταξη) αν και οργανώνει την μεταφορά τους στην χώρα, προσπαθεί να περιορίσει τις αυξανόμενες ροές που δοκιμάζουν την οικονομία.
Μάρτιος
Πρώτη διεθνής αναγνώριση του Κεμαλικού καθεστώτος με την Συνθήκη της Μόσχας. Η Σοβιετική Ρωσία (Μπλοσεβίκοι) και η και Τουρκική Εθνοσυνέλευση συνάπτουν συνθήκη φιλίας, ορίζοντας τα Ρωσο-Τουρκικά σύνορα καθώς και τα σύνορα Γεωργίας, Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Οι Κεμαλικές δυνάμεις μετατοπίζονται στο Ελληνικό μέτωπο.
Οκτώβριος
Η Γαλλία υπογράφει το πρωτόκολλο της Άγκυρας, εγκαταλείπει τις αξιώσεις της συνθήκης των Σεβρών και αναγνωρίζει την κυβέρνηση της Άγκυρας (Μουσταφά Κεμάλ).
Ενίσχυση του κινήματος του Κεμάλ στην Τουρκία. Σταδιακές και εντεινόμενες διώξεις μειονοτικών πληθυσμών από την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας.
Φωτιά στην προκυμαία της Σμύρνης. Σεπτέμβριος 1922.
Καλοκαίρι
Κλιμάκωση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Μικρά Ασία μεταξύ του Ελληνικού και του Κεμαλικού στρατού. Διείσδυση ελληνικών στρατευμάτων στην ενδοχώρα, σε απόσταση περισσότερο από 300 χιλιόμετρα από τις Μικρασιατικές Ακτές.
Αύγουστος
Κατάρρευση του Ελληνικού Μετώπου.
Σεπτέμβριος
Πυρπόληση της Σμύρνης. Καταστροφή δεκάδων χιλιάδων κατοικιών, κυρίως Ελλήνων, Αρμενίων, και αλλοδαπών. Ακολουθούν μαζικές σφαγές και εκτοπίσεις τόσο Ελλήνων όσο και άλλων μειονοτήτων. Φυλακίσεις και εκτοπισμός σε τάγματα αναγκαστικής εργασίας όσων δε κατάφεραν να διαφύγουν γρήγορα. Επαναστατικό Κίνημα ενάντια στην κυβέρνηση (Σ. Γονατάς, Ν. Πλαστήρας, Δ. Φωκάς)
Οκτώβριος
Συνθήκη Ανακωχής Μουδανιών. Τερματισμός εχθροπραξιών. Αποχώρηση στρατευμάτων και Ελλήνων από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Μαζική έξοδος εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων σ...
Συνθήκη της Λωζάννης (Ιούλιος)
Ιανουάριος
Σύμβαση Αναγκαστικής Ανταλλαγής Πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας με ισχύ αναδρομική καλύπτοντας μεταβολές πληθυσμών μετά την κήρυξη του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου (Οκτώβριος 1912). Η σύμβαση σε μεγάλο βαθμό επικυρώνει την de facto κατάσταση για το Ελληνικό στοιχείο καθώς η πλειονότητα των Ορθοδόξων έχει αναγκαστεί σε αποχώρηση. Η σύμβαση καλύπτει κυρίως Έλληνες στην Καππαδοκία, το Κάρς, την Ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης, την Ανατολική Θράκη, και τον Πόντο, καθώς και τις μουσουλμανικές κοινότητες της Μακεδονίας. Εξαιρούνται οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τένεδου, καθώς και οι μουσουλμανικές κοινότητες της Δυτικής Θράκης (και οι Μουσουλμάνοι Αλβανικής καταγωγής της Ηπείρου).
Απρίλιος
Καταγραφή προσφύγων από το Υπουργείο Πρόνοιας, Υγιεινής και Αντιλήψεων (Τμήμα Στατιστικής).
Ιούλιος
Συνθήκη της Λωζάνης, μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας και...
Διαδήλωση για τη Διακήρυξη της Ελληνικής Δημοκρατίας
Μάρτιος
Ανακήρυξη αβασίλευτης Δημοκρατίας στην Ελλάδα, η οποία επικυρώνεται με δημοψήφισμα τον επόμενο μήνα.
Απρίλιος
Με το «Κατοχυρωτικό» Διάταγμα για την προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος θεσπίζεται ειδική τιμωρία για επιθέσεις σε πρόσφυγες (ομόγλωσσους και ετερόγλωσσους).
Μάιος
Σύσταση στο Υπουργείο Γεωργίας της Γενικής Διεύθυνσης Ανταλλαγής Πληθυσμών, με κύριο μέλημα την καταγραφή και εκτίμηση των περιουσιακών στοιχείων (κινητών και ακινήτων) των ανταλλαχθέντων πληθυσμών. Ιδρύονται σταδιακά τους ερχόμενους μήνες οι κατά τόπους Επιτροπές Ανταλλαγής Πληθυσμών.
Ιούλιος
Συλλέγονται περίπου 350.000 εμπροθέσμες δηλώσεις μουσουλμάνων οι οποίοι θα εγκαταλείψουν τις περιουσίες τους στην Ελλάδα.
Ξεκινούν οι προκαταβολές αποζημιώσεις στους Έλληνες πρόσφυγες που έφυγαν από την Ανατολία μετά το 1912.
Σκηνές σε πλατεία στον Πειραιά
Απρίλιος
Συγκρότηση κοινοτικών επιτροπών (~1100) για τον έλεγχο των δηλώσεων περιουσιακής κατάστασης που εγκαταλείφθηκε στην Τουρκία. Οι επιτροπές αξιολογούσαν την ακρίβεια των δηλώσεων και παρείχαν εκτίμηση της τελικής αξίας της εγκαταλειφθείσας περιουσίας.
Μάιος
Σύμβαση μεταξύ Ελληνικού Δημοσίου και της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος για την καταβολή στους πρόσφυγες μέρους των αποζημιώσεων μέχρι την τελική καταβολή. Το ελληνικό δημόσιο εκχωρεί στην Εθνική Τράπεζα κτήματα από τον μουσουλμανικό πληθυσμό της ανταλλαγής.
Ιούνιος
Σύμβαση Εξηντάρη-Ρουσδή στην Άγκυρα επιχειρεί να ρυθμίσει ζητήματα των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και των Μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης.
Ιούνιος
Το πραξικόπημα και η δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου επιδεινώνει τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις και διακόπτει τις διακρατικές συζητήσεις για το ζήτημα των περιο...
Πράξη Eκτιμητικής Επιτροπής
Αύγουστος
Συγκρότηση 41 μικτών εκτιμητικών επαρχιακών συμβουλίων για την επιτάχυνση του έργου των κοινοτικών επιτροπών.
Δεκέμβριος
Με την Σύμβαση των Αθηνών επιχειρείται ο συμψηφισμός των περιουσιών των ανταλλαξίμων πληθυσμών.
Ελευθέριος Βενιζέλος
Μάιος
Επιστροφή Βενιζέλου στα Χανιά από το Παρίσι.
Από το 1927, η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων εστιάζει στην αποκατάσταση των προσφύγων στα αστικά κέντρα και εκπονεί απογραφή για τις προσφυγικές οικογένειες και τους τόπους κατοικίας τους.
Το καλοκαίρι του 1927, η κυβέρνηση Ζαΐμη με σχετικό νομοθετικό διάταγμα θέτει τις βάσεις για τη λειτουργία των οικοδομικών συνεταιρισμών αστών προσφύγων.
Απογραφή
Μάιος
Απογραφή του Προσφυγικού Πληθυσμού και των Γηγενών από την ΕΑΠ. Η απογραφή παρουσιάζει 1.221.849 πρόσφυγες, συμπεριλαβαίνοντας τέκνα προσφύγων, και 4.982.835 γηγενών. Η απογραφή δεν καταγράφει αποθανόντες μετά την μετεγκατάσταση πρόσφυγες, αν και η θνησιμότητα ήταν σημαντική. Επιπλέον η απογραφή δεν καταγράφει πρόσφυγες που μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα μετανάστευσαν σε άλλες χώρες.
Σύνταξη από την ΕΑΠ του ονομαστικού ευρετηρίου αγροτών προσφύγων (ευρετήριο δικαιούχων αποζημίωσης) με πληροφορίες για τον τόπο καταγωγής και εγκατάστασης τους.
Αύγουστος
Εκλογικός θρίαμβος των Φιλελευθέρων. Κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου. Βελτίωση Ελληνο-Τουρκικών σχέσεων (με τις επιστολές Βενιζέλου στον πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού και τον υπουργό Εξωτερικών Τεβφηκ Ρουσδή).
Ελευθέριος Βενιζέλος και Ισμέτ Ινονού
Έναρξη της τελικής φάσης των διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελληνικής και Τουρκικής δημοκρατίας για την οριστική διευθέτηση του προσφυγικού ζητήματος, των αποζημιώσεων και άλλων κυρίως οικονομικών θεμάτων
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την επίσκεψή του στην Άγκυρα συνομιλεί με τον Ισμέτ Ινονού (Αρχείο Ν.Ε. Τόλη)
Περισσότερα από 3.000 σχολέια κατασκευάστηκαν μεταξύ 1930-32, υπερδιπλάσια αυτών που είχαν κατασκευαστεί τα προηγούμενα 100 χρόνια. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση συμβάλλει στην αύξηση της εκπαίδευσης και στην μείωση των διαφορών μεταξύ «γηγενών» και «προσφύγων».
Ιούνιος
Σύμβαση της Άγκυρας μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Τουρκικής Δημοκρατίας. Διαγραφή με συμψηφισμό η διαφορά στις περιουσίες των Ελλήνων και των Μουσουλμάνων προσφύγων. Ρύθμιση ζητημάτων και περιουσιών των Ελλήνων Ορθοδόξων της Κωνσταντινούπολης και των Μουσουλμάνων της (Δυτικής) Θράκης.
Οκτώβριος
Συνθήκη Φιλίας, Ουδετερότητας, Διαλλαγής και Διαιτησίας της Ελληνικής Δημοκρατίας (Ελευθέριος Βενιζέλος) και της Τουρκικής Δημοκρατίας (Κεμάλ Ατατούρκ).
